نقالی

هر آنچه که درباره نقالی باید بدانید !

نقالی

از ابیات فردوسی می توان دریافت که او از وجود نقالان هم عصرش که داستان های کهن ایران را می دانستند، آگاه بوده و در نظم شاهنامه از روایات آنها بهره گرفته است. احتمالا شاهنامه خوانی از همان زمان فردوسی و خلق شاهنامه مرسوم شده است ( اواخر قرن چهارم هجری ). شاهنامه خوانان می بایست صدایی رسا و خوش آهنگ می داشتند، اما نقالان باید سخن آور و چالاک باشند. و برخی تفاوت آن دو را در این نکته می دانند.

بعضی از صاحب نظران معتقدند که شاهنامه خوانان با نقالان یکسان نیستند و عنوان می کنند شاهنامه خوانان در مجالس داستان سرایی تحرک چندانی ندارند و تنها قادرند شاهنامه را گشوده و داستانهای آن را باز گو نمایند و گاهی اشعار آن را با صدایی بلند بخوانند. در صورتی که می گویند نقال با حرکات خود، آنچه را نقل می کند، نمایش نیز می دهد. خودش را همانند پهلوان های داستانش تصور می کند و مانند آنها تیر را پرتاب می نماید، شمشیر می زند و سوار کاری می کند و گاهی نیز کشتی می گیرد. از این جهت می بایست بدنی ورزیده داشته باشد.

قابل ذکر است که بسیاری از نقالان نیز بوده اند که شاهنامه خوانی می کردند. اینگونه شد که کم کم عنوان نقالی شامل شاهنامه خوانی نیز گردید و به شخصی که شاهنامه می خواند، نقال نیز می گفتند. می توان عنوان نمود که سنت شاهنامه خوانی قصه خوانی در عصر پر شکوه صفویه جریان داشته است. به طوری که شاه اسماعیل صفوی را از نخستین حامیان آن عصر در خصوص اجرای شاهنامه خوانی معرفی نموده اند.

تاریخچه نقالی

نقالی یک نفره و نقالی دو نفره

اگر بخواهیم پیشخوان را نادیده بگیریم، نقالی شاهنامه یا نقل شاهنامه یک نقالی یک نفره به شمار می آید. نقالی دو نفره نیز همانند سخنوری می باشد و معمولا بر سر یک مضمون و به صورت مناظره صورت می گیرد.

نقالی خانگی، نقالی مجلسی، نقالی دوره گرد یا میدانی، نقالی قهوه خانه ای

نقالی خانگی در خانه ها و در بین افراد خانواده اجرا می شد. در فصل تابستان در حیاط خانه ها و در فصل زمستان دور کرسی و چراغ روشن وسط برگزار می گردید. این اجرا کمترین جنبه نمایشی را داشت و صفا و صمیمیت خانواده کمبود های آن را جبران می نمود. نقالی مجلسی نیز در تالار های بزرگ اشراف زاده گان و شاه نشین ها و برای میهمانان سطح بالا اجرا می شد. معمولا نقالان برجسته در آن حضور می یافته اند و این اجرا با اشعار، آواز و پند های عبرت آمیز همراه بوده است. نقالی دوره گرد یا میدانی نیز در میدان های شلوغ، زیارتگاه ها، زاویه های همجوار با بازار و یا گورستان ها اجرا می شد. زمانی که حلقه ای از جمعیت با تماشاگران بوجود می آمد، نقالی آغاز می شد. نقالی قهوه خانه ای نیز در محل ثابتش یعنی قهوه خانه برگزار می شد. معمولا نقالان دوره گرد در این قهوه خانه ها نقالی را اجرا می نمودند و در رونق قهوه خانه نیز نقش اساسی داشته اند.

نقالی بدون موسیقی، نقالی با موسیقی، نقالی با موسیقی بدون ساز یا نقالی آوازی، نقالی با تصویر

در نقالی بدون موسیقی، موسیقی به صورت فرعی می باشد. و با آوازهایی احتمالی در مقدمه ها و اوج ها و نیز پایان بندی همراه است. نقالی با موسیقی نیز با استفاده از ساز و آواز اجرا می شود. در این اجرا هدف رسیدن به لحظه های عاطفی و تغزلی می باشد. این شیوه از اجرا هنوز هم در موسیقی بومی برخی نواحی موجود می باشد. نقالی با موسیقی ِ بدون ساز یا نقالی آوازی نیز در نقالی های دینی آمیخته به گفتار و در اوج ها می آید. نقالی با تصویر نیز با پرده داری و شمایل گردانی که احتمالا با پیشخوانی و همچنین با آوازهای گهگاهی در اوج ها همراه بوده است.

انواع نقالی

دسته بندی بر اساس مضمون و محتوا

نقالی آئینی به ریشه ها و گذشته ها و نیز معناهای کلی و همیشگی ارتباط دارد. این نوع نقالی به بخش هایی نظیر نقالی حماسی، نقالی دینی، نقالی غیر آئینی تقسیم می شود. نقالی حماسی شاهنامه ها و انواع داستان های حاشیه ای آن و نیز حماسه های دیگر را در بر دارد. محتوای این اجرا چه از روی طومار و چه از روی شاهنامه خوانده می شود. نقالی دینی نیز به موضوعات دینی و مذهبی می پردازد. متون حماسی – دینی، خواندن کتاب و انواع داستان های حماسی از نوع نقالی دینی هستند. نقالی غیر آئینی نقل قصه های روز مره، سبک تر و تفریحی را شامل می شود. این نوع نقالی گاهی دارای بار جنسی نیز می باشد. نقالی غیر آئینی خصوصی تر و کمتر در معرض عام می باشد.