سیزده بدر از دیرباز تا امروز

تاریخچه روز سیزده بدر که ایرانیان هرساله در این روز به طبیعت می‌روند را بررسی می‌کنیم.

سیزده بدر

سیزده به در که یکی از مهم‌ترین روزهای تعطیلات دوهفته‌ای نوروز است، به عنوان روز طبیعت هم شناخته شده و تمامی خانواده‌های ایرانی این روز را در کنار خانواده‌های خود و در طبیعت جشن می‌گیرند. اما تاریخچه این مراسم به کدام دوره بازمی‌گردد؟ در واقع باید گفت که هیچ منبع تاریخی معتبری برای مشخص‌کردن تاریخچه اصلی سیزده بدر وجود نداشته و تا زمانی که در کتب تاریخی می‌توان مشاهده کرد، این روز در بین ایرانیان جشن گرفته می‌شد. به گفته برخی از تاریخ شناسان،این روز از دوران ساسانیان وارد فرهنگ ایرانیان شده است و در آن دوران ۵ روز جشن گرفته می‌شد. جشن‌های طبیعت از ۱۳ فروردین شروع شده و تا ۱۸ این ماه ادامه داشتند. امروزه هم سیزده به در یکی از مهم‌ترین روزهای تعطیلی در ایران محسوب شده و روزی برای پیوستن به دامان طبیعت و جشن‌گرفتن آخرین روز به همراه خانواده است.

تاریخچه سیزده بدر

بسیاری از مردم ایران باور دارند که سیزده عدد نحسی بوده و برای دور کردن نحسی آن، این روز را به طبیعت می‌روند. اما جالب است بدانید که در هیچ دوره‌ای از ایران باستان، سیزده یک نماد نحس محسوب نمی‌شده است. این فرهنگ و اندیشه که به عدد سیزده به عنوان یک عدد نحس نگاه می‌شود، از فرهنگ‌های عربی و پس از اسلام وارد فرهنگ ایرانی شده است. از جایی که سیزده به در یک جشن و مراسم باستانی است، می‌توان نتیجه گرفت که به در کردن نحسی عدد سیزده تعبیر درستی از این نام نیست.

در باور مردم ایران باستان، عمر دنیای مادی تنها ۱۲ هزار سال بود و پس از آن، زمانی که وارد هزاره ۱۳ می‌شدند، دنیای مادی از بین رفته و روح انسان‌ها به جایگاه والای خود می‌رسد. در این روز همه از بدی‌ها و شر رهایی پیدا می‌کردند و به جایگاه حقیقی خود بازمی‌گشتند. ۱۲ روز اول سال هم نمادی از این ۱۲ هزار سال بود و روز سیزدهم را روز رهایی می‌پنداشتند. به همین دلیل و برای شادی و پایکوبی به دامان پاک طبیعت می‌رفتند. بنابراین نام سیزده به در اصلاً به معنای به در کردن هیچ بدی و نحسی نیست. در به معنای بیرون بوده و در کل این نام به این معناست که در سیزدهمین روز، به بیرون خواهیم رفت.

تاریخچه سیزده بدر

داستان سیزده بدر

همانطور که پیشینه ی جشن نوروز را از زمان جمشید می دانند درباره ی سیزده به در (سیزده بدر) هم روایت هست که :

«... جمشید، شاه پیشدادی، روز سیزده نوروز (سیزده بدر)را در صحرای سبز و خرم خیمه و خرگاه بر پا می کند و بارعام می دهد و چندین سال متوالی این کار را انجام می دهد که در نتیجه این مراسم در ایران زمین به صورت سنت و آیین درمی آید و ایرانیان از آن پس سیزده بدر را بیرون از خانه در کنار چشمه سارها و دامن طبیعت برگزار می کنند ...»

اما برای بررسی دیرینگی جشن سیزده بدر از روی منابع مکتوب، تمامی منابع مربوط به دوران قاجار می باشند و گزارش به برگزاری سیزده بدر در فروردین یا صفر داده اند، از همین رو برخی پژوهشگران پنداشته اند که جشن سیزده بدر بیش از یکی دو سده دیرینگی ندارد اما با دقت بیشتر در می یابیم که شواهدی برای دیرینگی جشن سیزده بدر وجود دارد. همانطور که پیش از این گفته آمد، تنوع و گوناگونی شیوه های برگزاری یک آیین، و دامنه ی گسترش فراخ تر یک باور در میان مردمان، بر پایه ی قواعد مردم شناسی و فرهنگ عامه، نشان دهنده ی دیرینگی زیاد آن است.

نماد سیزده بدر چیست ؟

اگر تقویم‌های امروزی نگاه کنید می‌بینید که سیزده بدر با اسم «روز طبیعت» هم شناخته می‌شود. می‌دانید چرا روز سیزدهم سال جدید چنین جایگاهی دارد؟ چون ۱۲ روز اول سال نمادی از دوازده ماه کل سال است و در ر وز سیزدهم، مردم تجدید دیدار با طبیعت کرده و سال را شروع می‌کنند . حتما دیده‌اید که از اول عید، همه در خانه‌هایشان سبزه عیدی پرورش می‌دهند و در روز سیزده بدر، آن سبزه را در طبیعیت می‌گذارند؛ حتی بعضی از افراد در این روز، درخت و گل هم در طبیعت می‌کارند. این کارها همه بخشی از آداب و رسوم ادای احترام به طبیعت است و به عنوان مظهری از شکوفایی و برکت انجام می‌شوند.

آداب رسوم سیزده بدر

• غذا

به پا کردن بساط آتش و زغال و درست کردن جوجه کباب و گوجه روی آتش، تفریحی است که سراسری شده و مختص یک شهر، استان و یا حتی روز خاصی از سال نیست. در کنار این نوع از پخت غذا، یک سری غذاهای سنتی سیزده بدر هم داریم که مادربزرگ‌ها و مادرها یا در دل طبیعت روی آتش می‌پزند و یا از روز قبل آماده کرده و در قابلمه‌های بقچه شده یک گوشه می‌گذارند.

یکی از این غذاهای سنتی که خیلی جاها به چشم می‌خورد آش رشته است. در زمان‌های قدیم که بافت‌های شهری و روستایی با جنگل و طبیعت احاطه شده بودند، مردم برای رسیدن به طبیعت راه زیادی نمی‌رفتند. به همین خاطر، زن‌های محل از چند روز قبل، سبزی‌های معطر و تازه را تمیز و آماده می‌کردند تا روز سیزده بدر، دیگ‌های بزرگی روی آتش گذاشته و آش بپزند.

اگر در تعطیلات عید و سیزده بدر سمت آذربایجان سفر کنید می‌بینید که کوفته تبریزی هم یکی از غذاهای سنتی اهالی این مردم برای این روز است. معمولا رسم است که جوانترها در تهیه و طبخ مواد کوفته به بزرگترها (مادر و مادربزرگ) کمک می‌کنند اما حرف آخر را دستپخت مادربزرگ می‌زند!

کوفته‌ها از شب قبل کاملا آماده می‌شوند و بعد از سرد شدن، در قابلمه‌های دربسته، در یخچال نگه‌داری می‌شوند. روز بعد که همه خانواده در طبیعت هستند، این غذا روی آتش قرار می‌گیرد تا آماده سرو شود.

غذا سیزده بدر غذا سیزده بدر

• گره زدن سبزه

یکی از مهم‌ترین آداب و رسوم سیزده بدر، «سبزه گره زدن» است. معمولا جوان‌ها و افراد دم بخت، اعم از دختر و پسر، سبزه گره می‌زنند و برای باز شدن بخت خود سال نو، و برآورده شدن آرزوهایشان، دعا می‌کنند. گره زدن سبزه به معنی گره زدن رنگی با طبیعت است تا در طول سال مثل سبزه شاداب و سرسبز بمانند.

• انداختن سبزه بر آب

یکی دیگر از آداب و رسوم سیزده بدر، رها کردن سبزه‌ عید در آب روان است. در ایران باستان، «آناهیتا» ایزد آب است و به آب سپردن سبزه‌ها نوعی پیشکش به این ایزدبانو است. این کار به این خاطر انجام می‌شود که برکت و باروری برای سال نو ایجاد شود. اناهیتا با بارور کردن دانه‌ها، سرسبزی را به زمین و مردم هدیه می‌دهد و این کار زندگی‌بخش خواهد بود. از سوی دیگر برخی مردم بر این باورند که سبزه داخل هفت سین انرژی‌های منفی محیط را جذب می‌کند و در روز سیزده‌ بدر، آن را از به آب روان می‌سپارند تا این انرژی‌های منفی از زندگی محو شود.

• جمع کردن گیاهان صحرایی

در برخی مناطق ایران با پوشش صحرا و جنگل مردم در روز سیزده بدر گیاهان خودرو که خواص دارویی دارند را جمع‌آوری می‌کنند. در برخی موارد هم با همین سبزی‌های انواع آش را درست می‌کنند.

رها کردن سبزه در آب

• گذروندن روز در طبیعت

بنابر کتاب‌های تاریخی، در سال ۵۲ میلادی، تحت تاثیر فرهنگ یونانی‌ها، روز سیزدهم از سال جدید، منحوس دانسته شد. بنابراین ایرانی‌ها غذا و تنقلات مختلف را با خود به طبیعت می‌برند تا از نحسی در امان بمانند.

یکی از حادثه‌های سهمگین کیهانی که در تورات آمده است، در روز سیزدهم سال نو مصری که مثل جشن فروردین ایرانی بـه هنگام تعادل بهاری، خورشید گرفته می‌شد، بـه وقوع پیوسته و موجب مرگ عده زیادی شده اسـت. این روز مصادف با روز سیزدهم ماه ایرانی اسـت.

• تفریح و سرگرمی

در این روز بازی‌های مختلف گروهی بسیار رایج است. تاب بازی، هفت سنگ، طناب کشی، وسطی، خواندن ترانه‌ها و رقص‌های محلی که اغلب به صورت گروهی و هماهنگ اجرا می‌شود نیز بسیار پرطرفدار است. در میان بعضی از اقوام کشور بادبادک پرانی، سوارکاری، کشتی و دیگر انواع هماوردجویی در میان پسران جوان نیز دیده می‌شود. از دیگر تفریحات این روز می‌توان به آب بازی و پاشیدن آب به یکدیگر اشاره کرد. گفتنی است پاشیدن آب به یکدیگر رسمی باستانی و مربوط به روز اول یا ششم بهار بوده که با گذشت زمان به روز سیزدهم نیز سرایت کرده است و فلسفه‌ای جالب دارد.

• پرتاب ۱۳ سنگ

یکی دیگر از سنت های سیزده بدر که به ویژه در مناطق کرد نشین به جای آورده می شود، پرتاب سیزده عدد سنگ است. هر کسی در این روز ۱۳ عدد سنگ بر می دارد و آنها را یکی یکی پرتاب می کند. با پرتاب هر سنگ، پرتاب کننده آرزو می کند که بد شگونی و رخدادهای بد از زندگی وی دور شود. البته نیایش و آرزوی وی به همین جا محدود نمی شود؛ بلکه آرزو می کند که به جای هر بدی، یک رخداد نیک، زندگی وی را با شادی و خوشبختی همراه سازد