ارامیس 2 سال پیش

آرامیس کرمی آموزش فرهنگ هنر

تاریخچه هنر فرش ایران

تاریخچه هنر فرش بافی در ایران از زمان مغول ها تا هخامنشیان و انواع فرش های ایرانی

تاریخچه هنر فرش در ایران

تاریخچه هنر فرش در ایران یکی از قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین هنرها در میان ایرانیان است. چنان‌که قدیمی‌ترین فرش در جهان را اثری ایرانی و متعلق به دوره هخامنشیان می‌دانند. نکته اینجا است که این هنر در ضمن اصالت و قدمت هر روز اقبال بیشتری را میان ملل و فرهنگ‌های مختلف پیدا می‌کند. زیبایی طرح و نقش یکی از عوامل اصلی در ماندگاری این هنر است که هنرمندان ایرانی با رعایت نکات زیبایی شناختی در متن و حاشیه فرش، فرش ایرانی را به اثری بی‌نظیر تبدیل کرده‌اند.

ایرانیان همواره به استفاده از فرش‌های دستباف در منازل خود رغبت نشان داده‌اند و سعی کرده‌اند با استفاده از این هنر بی‌نظیر، زیبایی و گرمای بیشتری را به منازل خود ببخشند. فرش‌های ایرانی انواع متفاوتی دارند که شناخت آن‌ها به انتخاب درست و متناسب هنگام خرید کمک می‌کند. این مقاله تلاش دارد با معرفی بهترین فرش‌های ایرانی، انواع فرش و انواع نقوش آن، شما را با این هنر اصیل ایرانی بیشتر آشنا کند.

فرش در دوره ی مغول ها

در زمان تسلط مغول‌ها (قرن سيزدهم و چهاردهم ميلادي) قالی بافی به سطح بسيار رفيعی از زيبايی و تکنيک رسيد. شکوفايی اين صنعت شايد با حکومت غازان‌خان (1307-1295 ميلادي) مصادف بود.

اما اوج فرش کلاسيک ايرانی را که از آن با رنسانس قالی ايران ياد می‌شود، زمان سلاطين صفوی (1722-1499 ميلادي) به ويژه زمان حاکميت شاه طهماسب اول (1587-1524 ميلادي) و شاه عباس کبير (1629-1587 ميلادي) ثبت کرده‌اند. از اين دوران حدود 3000 تخته فرش به يادگار مانده که درموزه‌های بزرگ دنيا و يا در مجموعه‌های شخصی نگهداری می‌شوند.

در اين دوران در کنار قصرهای پادشاهان کارگاه‌های قالی بافی بنا شد و مراکز گوناگون که قبلا در تبريز، کاشان، مشهد، کرمان، جوشقان، يزد، استرآباد، هرات و ايالات شمالی نظير شيروان، قره‌باغ و گيلان وجود داشتند توسعه و رونق بيشتری گرفتند.

در همان زمان، نقاشان و نگارگران بلندپايه طرح‌های خلاصه شده و ترکيبی ترنج در وسط قالی و لچک‌ها را در آن وارد کردند. يعنی همان طرحی که قبلا به زيباترين وضعی در قرن پانزدهم روی جلد کتاب‌های ارزشمند به کار می‌رفت.

هنر فرش ایران در زمان هخامنشیان

فرش بافته شده در دوران هخامنشیان

انواع فرش های ایرانی

• گبه با الیاف طبیعی

گبه یکی از انواع فرش‌های دستباف ایرانی است که معمولا ضخیم‌تر و درشت بافت‌تر از سایر فرش‌های ایرانی است. یکی از خصوصیاتی که این نوع فرش را از سایر گونه‌های فرش متمایز می‌کند، این است که برای بافت گبه از نخ طبیعی پشم و رنگ‌های طبیعی گیاهی استفاده می‌شود.

• جاجیم

جاجیم را بافته‌هایی تخت می‌دانند که به طول زیاد و عرض کم بافته می‌شوند. جاجیم بافته‌ای نازک و با لطافت بیشتری نسبت به گلیم است. جاجیم در مناطق مختلفی بافته می‌شود و ساکنان هر منطقه نام به خصوصی را بر آن می‌گذارند. برای مثال جاجیم در ایلام «جول» نامیده می‌شود.

• گلیم

گلیم نوعی زیرانداز دستباف و بدون پرز است که غالبا با پشم طبیعی بافته می‌شود. در بافت این زیر اندازها غالبا از طرح‌های هندسی مانند لوزی، شش گوش، چهار گوش و سه گوش استفاده می‌شود و گاه اشکال طبیعی و حیوانی نیز در تصویرنگاری گلیم‌ها به کار می‌رود. چله کشی، بستن چوب کوجی، تثبیت چله‌ها و زنجیربافی از جمله مراحل بافت گلیم است. انواع گلیم از نظر بافت را نیز می‌توان به سه دسته ساده باف، نقش برجسته و ورنی تقسیم کرد.

نقش فرش های مختلف

اگر بخواهیم دسته‌بندی کاملی از نقش فرش‌های ایرانی ارائه دهیم، می‌توانیم به تقسیم‌بندی زیر اشاره کنیم:

• طرح‌های آثار باستانی و اسلامی

• طرح‌های شاه عباسی

• طرح‌های اسلیمی

• طرح‌های اقتباس شده

• طرح‌های بندی

• طرح‌های افشان

• طرح‌های بته جقه

• طرح‌های ترکمن

• طرح‌های درختی

• طرح‌های گل فرنگ

• طرح‌های شکار گاهی

• طرح‌های خشتی

• طرح‌های ماهی

• طرح‌های گلدانی

• طرح‌های هندسی

• طرح‌های محرمات

• طرح‌های محرابی

• طرح‌های تلفیقی

• طرح‌های عشایری

انواع فرش شمال کشور

فرش های قم

یکی از دلایلی که قالی و فرش قم مورد توجه تمامی افراد قرار می گیرد وجود نظم بی نهایت در تار و پود آنهاست که در فرش های سایر مناطق دیده نمی شود چرا که بی نظمی هایی مخصوصا در پشت فرش ها وجود دارد (که البته قابل چشم پوشی است) اما فرش قم حتی از مشکلات قابل بخشش هم عاری است که آوازه زیادی برای آن به ارمغان آورده است.

گره های این فرش ها بسیار نازک هستند که باعث می شود بافندگان به دقت و حوصله بیشتری نیاز داشته باشند. همچنین وجود تراکم زیاد در گره ها باعث شده است بافت فرش قم به مراتب سخت تر از سایر فرش های دست باف باشد.

طراحی های فرش قم به شکلی است که در نگاه اول ممکن است به دست بافت بودن آن شک کرده و تصور کنید با یک فارش ماشینی روبرو هستید چرا که بی عیب و نقص به ظنر می رسند. طرح و مدل های مختلفی برای قالی قم در دسترس است که افراد مشغول در این زمینه به راحتی و با اولین نگاه قادر به تشخیص طرح و نقشه به کار رفته هستند.

فرش دستباف تمام ابریشم قم

فرش های تبریز

همان‌طور که گفته شد هر کدام از انواع طرح‌های فرش تبریز می‌توانند زیبایی‌ها و جذابیت خاص خود را داشته و از ویژگی‌های منحصربه‌فردی برخوردار باشند. از جمله ویژگی‌های رایج این فرش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:

• فرش‌های تبریز معمولاً در رج‌شماری‌های بالا تولید می‌شوند و از تراکم و زیبایی خاصی برخوردارند.

• این فرش‌ها می‌توانند از نظر طرح، رنگ‌بندی و ابعاد و اندازه تنوع بالایی داشته باشند.

• این فرش‌ها معمولاً دارای پرزهای کوتاهی بوده و پرداخت آن‌ها توسط اساتید ماهر انجام می‌شود.

• مواد و الیاف به کار رفته در تولید فرش تبریز از بالاترین کیفیت ممکن برخوردار است.

• به دلیل استفاده از سایه‌روشن‌ها در این فرش‌ها، می‌توان شاهد عمق بیشتری در آن‌ها بود.

• طراحی این فرش‌ها توسط اساتید مجرب انجام شده و قسمت‌های خالی آن کاملاً پر شده است.

فرش های کاشان

فرش های دستباف کاشان مثل فرش های ماشینی در ابعاد مختلفی مثل 6 ، 9 و 12 متری هستند و به صورت تک و جفت نیز بافته می شوند ، البته این فرش ها دارای سایز ذرع و نیم هم می باشند که به صورت کناره فرش از آنها استفاده می شود.

سایزهای بزرگتری هم از جمله 18 ، 20 و 24 برای فرش های دستباف کاشان در نظر می گیرند که ناگفته نماند این ابعاد بسیار کم هستند و دلیل آن این است که بافنده های کمی این ابعاد را می بافند و جزو هدف بازار نیست.

به طور جامع در ادامه ویژگی های فرش دستباف کاشان باید خدمتتان عرض کنیم که این فرش ها در الیاف ابریشم ، پشم ، کرک ، پشم ابریشم و گل ابریشم تولید می شوند.از دیگر ویژگی های این فرش ها ثبات رنگی آنهاست یعنی به طور مثال اگر بر روی فرش یک دستمال مرطوب بکشید می بینید که دستمال شما رنگی نمیشه (چنانچه دستمال رنگی شد این فرش مرغوب نیست و خریدش را به شما پیشنهاد نمی کنیم).

فرش بافی هنری مختص ایران

حالا دیگر فرش ایرانی برای خودش شناسنامه اصیلی داشت و یکی از تجارت‌های پول‌ساز کشور تلقی می‌شد. تا همین امروز هم نقش و نگار قالی ایرانی در هیچ‌کدام از کشورهای جهان پیدا نمی‌شود. هنر فرش‌بافی را می‌توان هنری منحصراً ایرانی دانست.

اگر در کشوری قالیبافی رواج پیدا کرده،‌ حتماً پیشینه و نشانی از ایرانیان را می‌شود در آن پیدا کرد؛ مانند هندوستان و چین که وام‌دار هنرمندان قالیباف ایرانی هستند و هرگز نتوانستند به گرد پای ایران در این هنر منحصراً ایرانی برسند.