رابطه اسرائیل با کشورهای عرب در خاورمیانه

وقتی اسرائیل در سال ۱۹۴۸ به عنوان یک کشور مستقل تأسیس شد، تأثیر عمیقی روی روابط سیاست مداران و فعالان اجتماعی اسرائیلی ها با کشورهای عرب داشت. بسیاری از کشورهای عرب، به ویژه عربستان سعودی و سایر کشورهای خلیج فارس، به شدت مخالفت کردند و تشکیکی به ساختار اسرائیل داشتند. آنها این را به عنوان نقض حقوق فلسطینیان و حمله‌ای به زمین‌های عرب می‌دیدند. این مخالفت اولیه بستری را برای چند دهه‌ی رابطه‌های نابسامان بین اسرائیل و همسایگان عرب آن فراهم کرد.

۱.۱ روابط اولیه بین اسرائیل و کشورهای عرب

در سال‌های ابتدای وجود اسرائیل، تعاملات محدودی بین اسرائیل و کشورهای عرب وجود داشت. بیشتر کشورهای عرب سیاستی عدم تشخیص را نگه داشتند و اقامت روابط دیپلماتیکی با اسرائیل را نپذیرفتند. این امر باعث بروز وضعیتی از دشمنی و تعداد زیادی درگیری شامل جنگ‌های عرب-اسرائیلی سال‌های 1948، 1967 و 1973 شد.

۲.۱ تحولات روابط اسرائیل و کشورهای عرب در دهه‌های اخیر

در دهه‌های اخیر، تغییرات قابل توجهی در روابط بین اسرائیل و کشورهای عربی رخ داده است. در حالی که درگیری اسرائیل و فلسطین همچنان یک مانع اصلی است، چندین کشور عربی گام‌هایی به سوی نرمی گرفته‌اند. امضای توافقات صلح بین اسرائیل و مصر در سال 1979 و اردن در سال 1994، پیشرفت‌های قابل توجهی را نشان دادند. به تازگی همچنین، توافق نامه آبراهام در سال 2020 باعث برقراری روابط دیپلماتیکی بین اسرائیل و امارات متحده عربی، بحرین، سودان و مراکش شد. این تحولات نشان دهنده تغییر در دینامیک منطقه‌ای و امکانات همکاری در زمینه‌های مختلف می‌باشند.

2.1 عوامل دینی و فرهنگی

عوامل مذهبی و فرهنگی در تشکیل رابطه بین اسرائیل و کشورهای عرب نقش قابل ملاحظه ای ایفا می کنند. تناقض اسرائیل-فلسطین با روایات مذهبی و تاریخی، به ویژه مربوط به وضعیت قدس، به طرز پیچیده ای تعامل دارد. این عوامل می توانند تأثیری بر نظر عمومی داشته باشند، تقسیمات ایدئولوژیکی ایجاد نمایند و بر تمایل کشورهای عرب برای همکاری با اسرائیل تأثیر بگذارند.

2.2 عوامل سیاسی و استراتژیک

توجهات سیاسی و راهبردی نیز به طور قابل توجهی تأثیری بر رابطه بین اسرائیل و کشورهای عرب دارند. کشورهای عرب برای صیاغت سیاست‌های خود نسبت به اسرائیل، دینامیک قدرت‌های منطقه‌ای، پیوندها و منافع ملی خود را به حساب می‌آورند. عوامل ژئوپولیتیکی، مانند تأثیر نیروهای خارجی و تهدیدات واهمه از عوامل غیردولتی مثل حزب‌الله، حماس یا ایران، می‌توانند پیچیدگی‌های بیشتری را به دامنه روابط بین طرفین بیافزایند.

2.3 عوامل اقتصادی و تجاری

عوامل اقتصادی و تجاری نقشی بسیار مهم در شکل‌گیری روابط اسرائیل با کشورهای عرب بازی کرده‌اند. هر دو طرف از اسرائیل و کشورهای عربی پتانسیل مزایای بالقوه همکاری اقتصادی و تبادل فناوری را به خوبی درک کرده‌اند. شراکت‌های تجاری، فرصت‌های سرمایه‌گذاری و منافع مشترک در زمینه‌هایی مثل مدیریت آب، کشاورزی و نوآوری، برخی از کشورهای عرب را به پیگیری راهکارهای همکاری با اسرائیل ترغیب کرده است.

3.1 نقش مسئله فلسطین در روابط اسرائیل و کشورهای عرب

مسئله فلسطین به عنوان یک مانع مرکزی در روابط اسرائیل با کشورهای عربی شناخته شده است. تنش و عدم توافق درباره تعارض اسرائیل-فلسطین، از جمله مسائل مربوط به مرزها، مستوطنات و وضعیت بیت المقدس، به عنوان یک منبع کلیدی از تنش و عدم توافق باقی مانده است. کشورهای عربی اغلب موقعیت خود در قضیه فلسطین را به عنوان ضروری و قابل قبول در نظر عمومی خود می دانند که حیاتیت و معتبر بودن خود را تضمین می کند.

3.2 تأثیر تنش‌های منطقه‌ای بر روابط

تنش‌ها و تضادهای منطقه‌ای در خاورمیانه بر روابط بین اسرائیل و کشورهای عربی تأثیر گذاشته است. تضادهای مستمر مانند جنگ داخلی سوریه، عدم استحکام در عراق و طموحات منطقه‌ای ایران یک محیط پیچیده ایجاد کرده‌اند که بر دینامیک منطقه تأثیر می‌گذارد. این تضادها می‌توانند به‌انگیزه‌های ناشی از عدم اعتماد، تشدید نگرانی‌های امنیتی و محدود کردن فرصت‌های همکاری منجر شوند.

3.3 مانع‌های سیاسی و ایدئولوژیک

موانع سیاسی و ایدئولوژیکی چالش‌های قابل توجهی را برای روابط اسرائیل-عرب ایجاد می‌کنند. سیاست داخلی در کشورهای عربی، از جمله احساس عمومی و فشار از گروه‌های منافع مختلف، می‌تواند به شکلی کاربردی برندگان نسبت به اسرائیل را تعیین کند. به طور مشابه، عوامل ایدئولوژیکی مانند پان‌عربیسم، ضدصهیونیسم و یا جنبش‌های اسلامی همچنان تأثیرگذار بر نگرش‌ها و سیاست‌های برخی از کشورهای عربی نسبت به اسرائیل هستند.

4.1 تأثیر روابط دیپلماتیک بر منافع سیاسی و امنیتی

تاسیس روابط دیپلماتیک با اسرائیل می‌تواند عواقب سیاسی و امنیتی قابل توجهی برای کشورهای عرب داشته باشد. در حالی که نرمال‌سازی می‌تواند منجر به مزایای اقتصادی و همکاری در زمینه‌هایی مانند به اشتراک گذاری اطلاعات امنیتی و مبارزه با تروریسم شود، همچنین ممکن است منجر به مخالفت داخلی، روابط به زحمت رفته با سایر کشورهای عرب یا چالش‌هایی برای شرعیت سیاسی آنها شود. کشورهای عرب باید قبل از برقراری روابط با اسرائیل، به دقت مخاطرات و مزایا را ارزیابی نمایند.

4.2 تأثیر همکاری در بحران‌های منطقه‌ای

همکاری بین اسرائیل و کشورهای عربی در مقابله با بحران‌های منطقه‌ای می‌تواند تأثیر مثبتی برای استحکام و امنیت داشته باشد. نگرانی‌های مشترک درباره تأثیر ایران، تروریسم یا نیروهای غیردولتی باعث شده‌اند که همکاری‌های امنیتی پنهانی در برخی موارد ایجاد شود. اما، افشای چنین همکاری‌هایی می‌تواند نیز منجر به واکنش‌ها و پیچیده‌تر شدن تلاش‌های دیپلماتیکی شود.

4.3 انعکاس روابط اسرائیل و کشورهای عرب بر فرایندهای صلح منطقه‌ای

طبیعت روابط اسرائیل با کشورهای عرب می تواند تأثیرگذاری بر فرایندهای صلح منطقه ای داشته باشد. افزایش نرمال شدن و همکاری منطقه ای می تواند محیط مناسب تری برای مذاکرات صلح و رویارویی با تناقضات احتمالی درگیری اسرائیل - فلسطینی ایجاد نماید. به عبارت دیگر، تنش های مستمر و منازعات می توانند پیشرفت را متوقف کرده و تلاش ها برای دستیابی به صلح دایمی در منطقه را پیچیده کنند.

به طور خلاصه، روابط اسرائیل با کشورهای عرب همچون یک پازل پیچیده می‌ماند که هم با همکاری و تعامل، هم با تنش‌ها و موانع روبه‌رو است. تحولات سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی در منطقه می‌تواند تأثیر چشمگیری بر این روابط داشته باشد. با افزایش دیپلماسی و مذاکرات صورت گرفته، آینده روابط اسرائیل و کشورهای عرب همچنان پر از چالش‌هایی خواهد بود.