دایناسور ها موجودات تاریخی گوشت خواری بودند که نزدیک به ۱۷۴ میلیون سال بر زمین حکمرانی می کردند. در این مقاله نگاهی میکنیم به تاریخچهی زندگی این موجودات عظیم جثه و ترسناک. دایناسورها گروهی از جانوران بودند که بین ۲۴۰ و ۲۳۰ میلیون سال پیش روی زمین ظاهر شدند و تا حدود ۶۶ میلیون سال پیش یعنی زمان برخورد سیارک عظیم به زمین به حیات خود ادامه دادند. در ابتدا دایناسورها موجوداتی در ابعاد سگ و اسب بودند و سپس به جانورانی بسیار عظیم و درنده تکامل پیدا کردند.
ابعاد برخی دایناسورهای گوشتخوار بهمرور زمان کاهش یافت و به پرندهها تبدیل شدند؛ بنابراین تنها دایناسورهای غیرپرنده منقرض شدند. در طی ۱۷۴ میلیون سال حکمرانی دایناسورها، زمین شاهد تغییرات چشمگیری بود.
تاریخ ظهور دایناسورها به حدود ۲۳۰ میلیون سال پیش یعنی اواخر دوره تریاس میرسد. دایناسورهای اولیهای که در آین دوره ظاهر شدند ترکیبی از چندین گونه مختلف بودند که شامل موجودات کوچک دو پا مانند ائودرومیوس و موجودات بزرگتری مانند هرراسوروس بود. این دایناسورها که تروپود نام دارند دارای اسکلت مشابه پرندگان بوده، بدن برخی از آنها از پر پوشیده بود و ۱ تا ۲ متر طول داشتند، این نوع تروپودها شکارچی و گوشتخوار بودند.
دایناسورها گروهی از خزندگان بودند که در شکلها و ابعاد مختلفی به تکامل رسیدند. آناتومی منحصربهفرد دایناسورها، این موجودات را از دیگر گروههای جانوری متمایز میکند. دایناسورها از دستهی آرکوسورها هستند. آرکوسور به گروهی از جانوران گفته میشود که جد مشترکی دارند و این موارد را دربر میگیرند: کروکودیلها، پتروسورها، دایناسورها و پرندهها. آرکوسورها پس از انقراض اواخر پرمین در حدود ۲۵۲ میلیون سال پیش ظهور کردند. بهمرور زمان برخی آرکوسورها ازجمله دایناسورومورفها به حالت قائم درآمدند بهطوریکه پاهایشان به جای کنار بدن، بهصورت عمودی زیر بدن قرار داشت. بهمرورزمان دایناسورومورفها با دمهای طویل، عضلات پا و لگن بزرگ به تکامل رسیدند که امکان حرکت سریع و بهینهی آنها را میداد.
آوکاسورس (به معنی سوسمار آوکا) آبلی سوریدی با 5 متر طول و 700 کیلوگرم وزن بود که 78 تا 83 میلیون سال پیش در اواخر کرتاسه در آرژانتین می زیست. این جانور از روی سنگواره اسکلت نسبتا کاملی که از آن پیدا شده است شناخته می شود.
• التیرینوس
آلتیرینوس (به معنی بینی بلند) دایناسور ارنیتوپود گیاهخوار از خانواده هادروسورید ها بوده است . این دایناسور در دوره کرتاسه و 120 تا 100 میلیون سال پیش در آسیا می زیست . سنگواره این دایناسور در سال 1998 توسط دیوید نورمن و در خورندخ ، دراگانوو (در استان گبی شرقی) در جنوب مرکزی مغولستان پیدا و نامگذاری شد . این دایناسور از روی 5 بخش از اسکلتش و 2 جمجمه یافت شده شناخته می شود .
• باریونیکس
باریونیکس (به معنی پنجه سنگین)، یک دایناسور تروپود گوشتخوار از خانواده اسپاینوسوریدها مربوط به دوره کرتاسه پیشین میباشد. این جانور 130 تا 125 میلیون سال پیش میزیسته که حدود 8.5 تا 10 متر طول و 1700 کیلوگرم وزن داشته است.
این دایناسور آروارههای کروکودیل مانند و بدنی تسمه مانند داشت. دانشمندان فکر می کنند که این دایناسور با استفاده از چنگالهای قلاب مانند خود و دستانش از آب ماهی می گرفته است .
• استگوسوروس
در دوره کرتاسه تجزیه دو قاره لورازیا و گندوانا به خوبی در جریان بود. آمریکای جنوبی، استرالیا و قطب جنوب به طور کامل جدا شدند و شبه قاره هند از آفریقا جدا شده و در حال پیوستن به آسیا بود. گیاهان گلدار و انواع علفها در این دوره تکامل یافته و به سرعت در خشکیهای زمین پخش شدند.
دایناسورهای تروپود و ساروپود هنوز هم در زمین حکمرانی میکردند در حالی که گونههای کوچک پستانداران در تلاش برای بقاء بودند. دایناسورهای پرندهای نظیر پتروسورها و پترانودونها آسمان را به تسخیر خود درآورده و دایناسورهای خونخوار غول پیکر نیز در این دوره ظاهر شدند.
از این شکارچیان عظیم الجثه میتوان به تیرانوسوروس رکس ، ماپوسوروس ، اسپینوسوروس ، کارچرادانتوسوروس ، ماجونگاسوروس و جایگانوتوسوروس اشاره کرد. علاوه بر آنها اشکال جدیدی از دایناسورها مانند آنکیلوسوریدها و خانواده تریسراتوپس که دایناسورهای سه شاخ بودند در این دوره ظاهر شدند.
تکامل پرندگان از دایناسورها
اولین بار توماس هاکسلی زیست شناس انگلیسی در سال ۱۸۶۸ اظهار داشت که پرندگان ممکن است از دایناسورها تکامل یافته باشند. اما این نظریه تا اواخر قرن بیستم که مطالعات بیشتری صورت گرفت، به صورت عموما پذیرفته نشده بود. ولی دانشمندان امروزه میدانند که برخی از اولین انواع تروپودها دارای پر بودند بنابراین ممکن است که اجداد پرندگان باشند، زیرا پرندگان برای اولین بار در دوره ژوراسیک از دایناسورهای پردار به وجود آمدند.
دایناسورها و پرندگان فقط به خاطر داشتن پر با هم مرتبط نیستند، این دو گروه اسکلت مشابهی دارند و برخی از دایناسورها برای کمک به هضم غذا مانند بعضی از پرندگان امروزی سنگ میبلعیدند. دایناسورهای پرنده مانند پرندگان امروزی خونگرم نبودند، اما احتمالاً میتوانستند دمای بدن خود را تا حدودی تنظیم کنند. همچنین شواهد فسیلی نشان میدهد که آنها همانند پرندگان امروزی میخوابیدند. برخی از دایناسورها در لانه تخم گذاری کرده و تا تولد جوجهها از آنها نگهداری میکردند. در برخی از گونهها، والدین پس از تولد برای فرزندان غذا فراهم میکردند، زیرا آنها بدون دندان به دنیا میآمدند.
اینکه دایناسورها قبل از برخورد شهاب سنگ با زمین چطور زندگی میکردند جای بحث دارد. برخی از مطالعات نشان میدهند که در اواخر دوره کرتاسه، انقراض دایناسورها سرعت گرفته و تنوع گونهها رو به کاهش بوده و این موضوع به ویژه در میان دایناسورهای گیاه خوار مشهودتر بوده است. اما این مطالعات بر دادهها و مدلهای ناقص فسیلی تکیه دارند و ممکن است بیانگر تمام داستان نباشند.
طبق گفته بروسات، حتی اگر جمعیت دایناسورها کمتر میشد، امکان دارد که دوباره میتوانستند ت *** یر شوند، به شرط اینکه شهاب سنگ با زمین برخورد نمیکرد. دایناسورها در تمام قارهها، از جمله جنوبگان، زندگی میکردند و ردههای مختلفی را در زیستبومهایی متنوع، از گیاهخوار گرفته تا گوشتخواران راس هرم غذایی، را به خود اختصاص داده بودند. وی میافزاید:در پی برخورد شهاب سنگ، درد و رنجی طولانی پدید آمد. برخورد باعث خرابیهای بسیاری، از جمله موج ضربهای، تکانه گرمایی، آتش سوزی، سونامی (شامل یک سونامی با ارتفاع چند کیلومتر که بلافاصله رخ داد)، فورانات آتشفشانی، بارانهای اسیدی کشنده و زمین لرزه شد. دود و غباری که شهاب سنگ بلند کرد در هوا پراکنده بود. طبق گفته براست و کراک، غبار و ذرات در هوا معلق شده و جلوی نور خورشید را برای چندین سال بعد گرفتند و باعث بروز زمستان هستهای شدند که نهایتاً منجر به مرگ گیاهان و حیوانات بیشمار شد.علاوه بر این، برخورد شهاب سنگ باعث پودر شدن سنگهای کربنی و انتشار آن در اتمسفر شد که همین مسئله نیز منجر به گرمایش زمین برای چندین هزار سال بعد از زمستان هستهای شد.
دانشمندان در گذشته فکر میکردند فورانات آتشفشانی سیفونهای دیکان در هندوستان امروزی ممکن است در انقراض گسترده نقش داشته باشد. اما براست میگوید مطالعات اخیر نشان میدهد که دیکان احتمالاً تاثیر بسیار ناچیزی داشته و شهاب سنگ بوده که باعث انقراض دایناسورها شده است.
در سری فیلمهای “پارک ژوراسیک”، دانشمندان DNA مربوط به دایناسورها را در پشهای از دوران باستان که درون یاقوت گرفتار شده پیدا میکنند و سپس آن را با DNA قورباغه تکمیل میکنند! این طرح در ظاهر بسیار جذاب است اما بسیار از علم فاصله دارد. برای مثال، یاقوت نمیتواند DNA را حفظ کند، و قورباغهها به هیچ وجه ارتباطی به دایناسورها ندارند! در واقع، قورباغهها از شاهخزندگان نیستند، و حتی مطالعهای که در سال 2017 در مجله انتشارات آکادمی ملی علوم به چاپ رسید، نشان میدهد که تکامل قورباغهها بعد از برخورد شهاب سنگ به زمین شروع شد.
به هزاران دلیل، در حال حاظر برگرداندن دایناسورهای منقرض شده امکانپذیر نیست. با وجود اینکه پروتئینها و رگهای خونی دایناسورها یافت شدهاند، دانشمندان هنوز نمیتوانند به طور دقیق DNA یک موجود منقرض شده را تعیین کنند. به محض اینکه موجودی میمیرد DNA آن شروع به فاسد شدن میکند، اما بخشی از آن میتواند تحت شرایطی خاص حفظ شود. با این حال، قدیمیترین توالی DNA ثبت شده مربوط به یک ماموت حدوداً 1 میلیون ساله میشود، و دایناسورها حدود 66 میلیون سال پیش منقرض شدند! برخی دانشمندان هم در حال مطالعه چگونگی مهندسی معکوس پرندهها به دایناسورها هستند، از جمله “مرغ دینو” که در آن صورت دارای دمی درازتر، دندان، بازو و انگشت خواهند بود. با این حال، طبق گفته محققان، چنین موجودی در صورت به وجود آمدن، نمونهای از دایناسورهای دوران باستان نبوده و بیشتر یک پرنده دایناسورمانند خواهد بود.