مریم میرزاخانی ؛ تنها ایرانی برنده نوبل ریاضیات

زندگی نامه مریم میرزاخانی ریاضیدان برجسته دنیا

مریم میرزا خانی ، اولین ایرانی برنده جایزه مدال فیلدز

پروفسور مریم میرزاخانی نابغه ریاضی ایران و چهره جوان و ممتاز بین‌المللی در ریاضیات جهان است؛ بانویی ساده و متواضع و در عین حال مستعد، خلاق، سخت‌کوش و باانگیزه که همه موانع را پشت سر گذاشت و نام وی به‌عنوان تاریخ‌ساز برای همیشه جاودانه شد.

مریم نخستین زن در جهان و اولین ایرانی برنده نوبل ریاضیات است که با عنوان «مدال فیلدز» از آن یاد می‌شود. (جایزه ای که هر ۴ سال یکبار به ریاضی دانان اهدا می شود)

مریم میرزاخانی با تحقیق در رابطه با هندسه و دینامیک سطوح ریمانی و فضای پیمانه ای بین آنان به این جایزه مهم دست یافت.

کشفیات و خدمات علمی این ریاضیدان نخبه و دانشمند برجسته علم ریاضیات در عمر کوتاه ۴۰ ساله‌اش، روزی را با عنوان او در تقویم جهانی به ثبت رسانده است.

۱۲ مه مصادف با ۲۲ اردیبهشت ماه، سال‌روز تولد پروفسور مریم میرزاخانی، روز جهانی زنان در ریاضیات نام‌گذاری شده است.

مریم میرزا خانی کیست؟

مریم میرزاخانی در ۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۶ (۱۲ مه ۱۹۷۷) در تهران به دنیا آمد. پدرش احمد میرزاخانی مهندس برق و رئیس هیئت مدیره مجتمع آموزشی نیکوکاری «رعد» بود. پدر مریم میرزاخانی اهل طالقان استان البرز‌ می‌باشد.

مریم میرزانی خانی از همان کودکی در زمینه درس باهوش بود به طوری که بعد از پایان دوره ابتدایی تحصیلش، در آزمون مدرسه تیزهوشان شرکت کرد و پس از قبولی به دانشگاه فرزانگان تهران پیوست.

مریم میرزاخانی در حادثه ای که در اسفند ماه سال ۱۳۷۶ رخ داد، زنده ماند. او در اتوبوسی بود که بعد از مسابقات المپیاد از اهواز به تهران بر می گشت و در دره ای سقوط می کند. ۶ تن از دانشجویان دانشگاه شریف جان خود را از دست می دهند و بقیه دانشجویان مجروح می شوند.

پروفسور مریم میرزاخانی دانشمند ریاضیدان برجسته ایرانی و از ریاضیدانان برتر جهان، دانش‌آموخته دانشگاه هاروارد و استاد دانشگاه استنفورد بود. مریم برنده مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی در سال‌های ۱۹۹۴ (هنگ‌کنگ) و ۱۹۹۵ (کانادا) شد.

او نخستین دختر ایرانی است که در المپیادهای ریاضیات جهان برنده مدال طلا شد و دو سال متوالی به این عنوان مهم دست پیدا کرد؛ همچنین مریم به‌عنوان نخستین دانش‌آموز ایرانی معرفی می‌شود که نمره کامل المپیاد را به‌دست آورد.

مریم میرزاخانی یکی از زنان پیشرو در علم ریاضیات به شمار می‌آید که به رغم عمر کوتاهش، خدمات بسیاری را به جامعه علمی ارائه داده و چندین قضیه مهم و حل نشدنی ریاضی را با ذهن جستجوگر و خلاق خود به سرانجام رسانده است.

نشریه معتبر پاپیولار ساینس در آمریکا، مریم میرزاخانی را به‌عنوان یکی از ۱۰ ذهن جوان برگزیده سال ۲۰۰۵ معرفی کرد؛ او از سوی مجله نیچر (Nature)، از ارزشمندترین مجله‌های علمی جهان، نیز به‌عنوان یکی از ۱۰ فرد مهم سال ۲۰۱۴ انتخاب شد.

درخشش میرزاخانی در علم جهان تا جایی است که در سال ۱۳۹۸ خورشیدی، نهاد زنان سازمان ملل، نام او را در میان هفت دانشمند زن تاثیرگذار دنیا معرفی کرد؛ زنانی که از آن‌ها به‌عنوان زنانی یاد می‌شود که جهان را تغییر دادند.

تحصیلات مریم میرزاخانی و سفرش به آمریکا

مریم میرزاخانی به‌همراه رویا در سال ۱۳۷۴ وارد دانشگاه صنعتی شریف شد و دوره کارشناسی خود را در این دانشگاه به پایان رساند. میرزاخانی در این زمان به‌عنوان همکار در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی مشغول بود و همچنین اثبات ساده‌ای برای قضیه شُر یافت که ماهنامه انجمن ریاضی آمریکا آن را به چاپ رساند.

پس از حادثه دلخراش سقوط اتوبوس شرکت کنندگان المپیاد از اهواز به تهران ، که مریم جزو بازماندگان این حادثه بود ؛ وی برای تحصیل ، بورسیه دانشگاه هاروارد را دریافت و به آمریکا مهاجرت کرد. او در کلاس‌های «کورتیس مک مولن» (Curtis T. McMullen)، از ریاضی‌دانان برجسته و برندگان جایزه فیلدز، حاضر میشد و در سال ۲۰۰۴ به سرپرستی و راهنمایی وی، موفق به کسب مدرک دکتری از دانشگاه هاروارد شد.

کورتیس از میرزاخانی چنین یاد کرده است:« مریم نوع سوالاتش با دیگر دانشجویان متفاوت بود. مریم ذهنی تصویری و تخیلی داشت (imaginative) و هر مسئله ریاضی را مثل یک داستان طرح و تعریف می‌کرد. مریم همیشه سر کلاس به فارسی یادداشت برداری می کرد و برای هر موضوعی سوال طرح می کرد و می پرسید.»

در حالی که مریم میرزاخانی جوان بود، بلافاصله پس از اخذ مدرکش، در دانشگاه پرینستون تدریس را به عنوان استادیار شروع کرد.

او تا دو سال به استادیاری مشغول بود تا در نهایت به مقام استاد تمامی برسد. میرزاخانی در ۳۱ سالگی (۲۰۰۸ میلادی- ۱۳۸۷ شمسی) به دانشگاه استنفورد آمریکا رفت و در این دانشگاه تدریس رابه عنوان استاد شروع کرد.

زندگی شخصی مریم میرزا خانی

مریم میرزا خانی با یان واندراک در سال ۱۳۸۴ شمسی ازدواج می کند و ثمره این ازدواج دختری به نام آناهیتا می شود. یان واندراک از ریاضی دانان دانشگاه استنفورد است.

اندراک (Jan Vondrak) دانشیار ریاضی دانشگاه استنفورد و پژوهشگر سابق علوم رایانه نظری مرکز تحقیقات آی‌بی‌امو است ، همچنین او ملیت جمهوری چک را دارد.

همسر مریم درباره آشنایی و ازدواج با او می‌گوید:

من برای اولین بار مریم را در سال ۲۰۰۴ در بوستون ملاقات کردم.

او در رشته‌ خود یک ستاره بود . همچنین او نمونه‌ای از طرز برخورد متواضعانه، دوستانه و کنجکاوانه بود.

ما در سال ۲۰۰۸ در بالای کوهی در نیوهمشایر و با حضور کلا ۶ نفر ازدواج کردیم. در سال ۲۰۰۹ با شغل‌های عالی و آنچه موقعیتی تمام و کمال در زندگی به نظر می‌رسید، به کالیفرنیا منتقل شدیم و دخترم آناهیتا در سال ۲۰۱۱ متولد شد.

کاوش ها و دستاورد های علمی مریم میرزا خانی

در سال ۲۰۰۹ میلادی، مریم میرزاخانی به‌دلیل دستاوردهایش در ریاضیات، جایزه بلومنتال را از سوی انجمن ریاضیات آمریکا دریافت کرد. ریاضی دانان به دنبال محاسبه کردن رمز های جایگزین الگو های هندسی هذلولوی بودند که این امر توسط میرزاخانی آسان گشت.

به تعریفی ساده تر تعریف مشکل این گونه است: در برخی از اشکل هذلولی، نافرمی های ظاهری همانند شکل پیراشکی در این شکل ها به وجود آمده بود که ریاضی دانان برای اندازه گیری حجم آنان، با مشکل مواجه بودند. میرزاخانی با تقسیم کردن حلقه هایی بر روی این سطح، حجم آنان را قابل اندازه گیری کرد.

سال ۲۰۱۰ میلادی، مریم بار دیگر نبوغ خود را به رخ ریاضیات جهان کشید و پرسشی باز و بی‌‌پاسخ در ریاضی را به اثبات رساند. حدس «شار زلزله» ویلیام ترستن روی فضاهای تایشمولر، مدت‌ها در این علم به مسئله حل نشدنی تبدیل شده بود که با توانایی میرزاخانی پرونده‌اش بسته شد. او چهار سال بعد نیز با اثبات قضیه‌ای دیگر، جهان این علم را به حیرت واداشت.

مریم به‌همراه دو محقق دیگر به نام‌های «امیر محمدی» و «الکس اسکین» در سال ۲۰۱۴ میلادی (۱۳۹۳ شمسی) ثابت کردند که ژئودزیک‌های مختلط و بستارهای آن‌ها، برخلاف انتظار، نامنظم یا فراکتالی نبوده و بسیار منظم هستند.

مریم میرزاخانی به همراه ۹ محقق برجسته دیگر در چهارمین نشست ۱۰ استعداد درخشان نشریه پاپیولار ساینس در آمریکا مورد تقدیر قرار گرفت. این محققان برجسته جوان در حوزه‌های گوناگونی از گرافیک رایانه‌ای تا ریاضیات و علوم ربوتیک، افق‌های تازه‌ای در مرز‌های جهان اطراف ما گشوده‌اند که مریم میرزاخانی ریاضیدان ۳۹ ساله ایرانی یکی از آن‌ها است.

دریافت جایزه فیلدز ، نوبل ریاضیات

درخشش مریم در سال ۲۰۱۴ میلادی به موارد ذکر شده ختم نشد و او توانست بالاترین نشان علمی رشته ریاضیات را نیز به‌دلیل کار بر «دینامیک و هندسه سطوح ریمانی» از آن خود کند. این نشان ارزشمند با عنوان «مدال فیلدز» که از آن با عنوان «نوبل ریاضیات» نیز یاد می‌شود. این جایزه هر چهار سال یک‌بار به دانشمندان برگزیده زیر ۴۰ سال اهدا می‌شود.

مدال فیلدز مریم میرزاخانی از این جهت بیشتر حائز اهمیت است که او نخستین زن در تاریخ ریاضیات جهان و نیز اولین ریاضیدان ایرانی بود که این جایزه را دریافت کرد.

در سال 2016 میلادی مریم میرزاخانی اولین ایرانی به شمار می امد که به عنوان عضو آکادمی ملی علوم برگزیده شد. یک سال بعد و در آوریل سال ۲۰۱۷، او به عضویت آکادمی علوم و هنر آمریکا درآمد و قرار بر این بود در اکتبر همان سال، مراسم معارفه میرزاخانی برگزار شود که برای همیشه ناتمام باقی ماند.

علت مرگ مریم میرزاخانی ، پایانی زود هنگام

در ابتدای تابستان سال ۲۰۱۷ میلادی (تیرماه ۱۳۹۶ خورشیدی) ، مریم به‌دلیل بیماری سرطان پستان در بیمارستان بستری شد. بیماری سرطان او از چهار سال قبل تشخیص داده شده و پس از این مدت به مغز استخوان مریم سرایت کرده بود.

سرانجام مریم میرزاخانی در ۲۴ تیرماه ۱۳۹۶ خورشیدی و زمانی ‌که تنها ۴۰ سال از عمر پربارش می‌گذشت، در بیمارستانی در کالیفرنیا درگذشت؛ اما نامش برای همیشه در تاریخ جاودانه شد.

پیکر مریم میرزاخانی به‌دلیل حضور دخترش در آمریکا، در آرامگاه «لاس گاتوس مموریال پارک» (Los Gatos Memorial Park) شهر سن خوزه در ایالت کالیفرنیا و در مراسمی خصوصی به خاک سپرده شد.